پژوهش روایی در علوم تربیتی یا تجارب زیسته معلمان

کتاب «پژوهش روایی در علوم تربیتی» [Engaging in narrative inquiry] اثر دی. جین کلندینین [Dorothy Jean Clandinin] با ترجمه محمود مهرمحمدی توسط نشر اطراف منتشر شد.

به گزارش کتاب نیوز به نقل از ایبنا، در سال‌های اخیر، روش‌شناسی پژوهش روایی توجه بسیاری از محققان را به خود جلب کرده و در حوزه‌های علمی گوناگونی به کار گرفته شده است. کتاب «پژوهش روایی در علوم تربیتی» از جدیدترین آثار این حوزه است که می‌کوشد نحوه‌ی استفاده از این روش کیفی را در پژوهش‌های رشته‌ی علوم تربیتی و حوزه‌های مرتبط با آن توضیح دهد. دی. جین کلندینین، نویسنده‌ی کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی، از پیشگامان صورت‌بندی پژوهش روایی به منزله‌ی نوعی روش‌شناسی علمی است و در این کتاب، علاوه بر طرح مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی این روش، پژوهشی نسبتاً جدیدبا جنبه‌های عمل‌گرایانه و کاربردی آن را از طریق توضیح و تحلیل چند مطالعهٔ موردی بررسی کرده است.

پژوهش روایی به معنای بررسی زندگی انسان‌ها از دریچه‌ی روایت است و تجربه‌ی زیسته را منبع دانش و ادراکی ارزشمند می‌داند و به خوانندگان کمک می‌کند مفهوم پژوهش روایی را به‌درستی درک کنند، با فرایند عملی انجام پژوهش روایی آشنا شوند، معیارها و محک‌های ارزیابی چنین پژوهش‌هایی را بهتر بشناسند، و دقیق‌تر و عمیق‌تر به وجوه اخلاقی پژوهش روایی بیندیشند. آشنایی با مفهوم «اخلاق ارتباطی» که از مبانی پژوهش روایی است مخاطبان این کتاب را به مهارتی مجهز می‌کند که برای همه‌ی کسانی که به هر شکل با قصه‌های زیسته‌ی افراد سروکار دارند، ضروری و سودمند خواهد بود.

این کتاب حاصل پژوهش‌های چندین‌ساله‌ی دی. جین کلندینین است که در سال ۲۰۲۳ منتشر شد. کلندینین در این کتاب از اهمیت پژوهش خودزندگی‌نامه‌ای، نقطه‌ی شروع هر پژوهش روایی، می‌گوید و تعهدات و الزامات هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی پژوهش روایی را تبیین می‌کند. او پس از توضیح فرایندها و مراحل پژوهش روایی و همچنین الزامات و تعهدات مرتبط با کار پژوهشی، اهمیت توجیهات شخصی، عملی و اجتماعی پژوهش را گوشزد می‌کند.

کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی به ما کمک می‌کند که قصه‌های زیسته‌ی دانش‌آموزان را صرفاً به چشم داده‌هایی آماری نگاه نکنیم و در قالب‌های تنگ نظری به تفسیرآن‌ها نپردازیم. بلکه با هشیاری نسبت به این نکته که معلم، دانش‌آموز و پژوهشگر در میانه‌ی قصه‌های زندگی یکدیگر به هم می‌رسند و از هم جدا می‌شوند، با قصه‌های مشارکت‌کنندگان تحقیق‌مان و قصه‌های دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان زندگی کنیم تا به درک دقیقی از آن‌ها برسیم. اخلاق ارتباطی که فقط در رازداری و امانت‌داری نسبت به قصه‌های دیگران خلاصه نمی‌شود، ما را با مسئولیت‌هایی آشنا می‌کند که تا مدت‌ها پس از پایان پژوهش همراه‌مان می‌مانند و گاهی به «از نو گفتن» و «از نو زیستن» قصه‌های زندگی معلم، دانش‌آموز و پژوهشگر ختم می‌شود.

کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی راهنمایی است برای تمام معلمان، تسهیلگران، دست‌اندرکاران برنامه‌ریزی درسی، پژوهشگران و علاقه‌مندان به روایت‌پژوهی، تفکر روایی و روش‌های روایی تحقیق. این کتاب هم برای دانش‌پژوهان، دانشجویان و اساتید مقاطع مختلف دانشگاهی قابل استفاده است و هم در تحقیقات غیردانشگاهیِ علوم تربیتی و علوم اجتماعی و تمامی حوزه‌های مرتبط با خودزندگی‌نامه‌نویسی و پژوهش روایی به کار می‌آید.

کتاب پژوهش روایی در علوم تربیتی را محمود مهرمحمدی پژوهشگر و استاد بازنشسته‌ی رشته‌ی تعلیم و تربیت دانشگاه تربیت مدرس، ترجمه کرده است و پروفسور دی جی کلندینین که از بنیان‌گذاران مفهوم پژوهش روایی محسوب می‌شود، آن را نوشته است. «ریشه‌های فلسفی پژوهش روایی» (۲۰۲۱)، «اخلاق ارتباطی در پژوهش روایی» (۲۰۱۸)، «انجام پژوهش روایی با کودکان و جوانان» (۲۰۱۶) و «معلم در جایگاه طراح برنامه‌ی درسی: روایت‌های تجربه» (۱۹۸۸) از جمله آثار دیگر او هستند.

در بخشی از این کتاب می‌خوانیم: «بر اساس این دیدگاه، آرمان ساماندهی پژوهش فقط بازنمایی کامًال وفادار به واقعیت نیست، بلکه خلق رابطه‌ای جدید بین انسان و مستقل از دانندٔه محیطش یا به عبارتی بین انسان و زندگی، جامعه و جهانش است؛ رابطه‌ای که شکلی نو از مواجهه با محیط را میسر و ممکن می‌کند. بدین ترتیب، آرمان ٔ تجربه‌شده را پدید می‌آورد که ساماندهی پژوهش سرانجام نوع تازه‌ای از ابژٔه واقعی‌تر از ابژه‌های قبلی نیست اما مهم‌تر و معنادارتر از آن‌هاست و قطعیت در این دیدگاه عمل‌گرایانه به دانش، بازنمایی‌های ما و استبداد کمتری دارد. برآمده از تجربه‌اند و باید اعتبارشان را از همان تجربه کسب کنند.»

نشر اطراف، کتاب «پژوهش روایی در علوم تربیتی» را با ترجمه محمود مهرمحمدی در ۳۱۳ صفحه و به بهای ۳۱۰ هزار تومان منتشر کرده است.

[ویراست قبلی این کتاب با عنوان «روایت‌پژوهی‏‫: تجارب زیسته معلمان‮‬» با ترجمه منیره رضایی و محمدجعفر جوادی در سال ۱۴۰۰ توسط نشر آییژ منتشر شده بود.]

^{_{…………….}} هر روز با کتاب ^{_{.……………}}